-
1 су алмашы
биол. водообме́н -
2 күрһәтеү алмашы
указательное местоимение -
3 эйәлек алмашы
притяжательное местоимение -
4 су
I сущ.1)а) вода́ || во́дный, водяно́йсалкын су — холо́дная вода́
кайнар су — горя́чая вода́
кайнамаган су — сыра́я вода́
агым су — прото́чная вода́
чишмә суы — ключева́я вода́
диңгез суы — морска́я вода́
газлы су — газиро́ванная вода́
минераль су — минера́льная вода́
кар суы — та́лая вода́
су процедуралары — во́дные процеду́ры
су тамчылары — водяны́е ка́пли
су тузаны — водяна́я пыль
б) первый компонент составных слов, соответствующий русскому водо-су үлчәгеч — водоме́р
су бүлгеч — водоотво́д
2) перен.; разг. вода́; пусто́е многосло́виекитапның яртысы су — полови́на кни́ги состои́т из воды́
3) вода́, водоём || во́дный; водяно́йтирән су — глубо́кая вода́
су кимәле — у́ровень воды́
су этеме — напо́р воды́
су өсте — во́дная пове́рхность
су юлы белән — во́дным путём
су тегермәне — водяна́я ме́льница
4) обычно мн.суларво́дытерриториаль сулар — территориа́льные во́ды
5) разг. река́, ре́чка (употр. с именем собственным)Ык суы — река́ Ик
Казан су — река́ Каза́нка
киң су — широ́кая река́
су ярларыннан чыкты — река́ вы́шла из берего́в
6) разг. сокашказаны суы — желу́дочный сок
җимеш суы — фрукто́вый сок
7) разг. раство́р, рассо́л, сы́вороткасабын суы — мы́льный раство́р
селте суы — щелочно́й раство́р
эремчек суы — творо́жная сы́воротка
кәбестә суы — капу́стный рассо́л
тозлаган кыяр суы — огуре́чный рассо́л
•- су агымы
- су алгыч
- су алмашы
- су алу
- су алу җайланмасы
- су анасы
- су асты дөньясы
- су аткыч
- су атчыгы
- су әйләнеше
- су балтырганы
- су баркылдагы
- су басу
- су башнясы
- су башы
- су белән җылыту
- су белән суыту
- су билгеләре
- су бите
- су борчасы
- су борычы
- су бөтнеге
- су бүлгеч
- су гөле
- су еланы
- су җәелү
- су җибәргеч
- су җыйгыч
- су җылыткыч
- су җылыту
- су иясе
- су йөрү каналлары
- су кайту
- су каналы
- су кандаласы
- су колонкасы
- су комае
- су коңгызы
- су кошы
- су көпшәле
- су куу
- су кынасы
- су кычытканы
- су кыягы
- су күзе
- су күләме
- су күрәне
- су күсесе
- су күтәрелү
- су күтәрелеше
- су күтәрткеч
- су күтәртү
- су лаләсе
- су өләшкеч
- су пәрие
- су полосы
- су салмалы
- су сыеры
- су сыерчыгы
- су сыешлык
- су тавыгы
- су талпаны
- су ташлагыч
- су ташучы
- су ташуы
- су торбасы
- су төшергеч
- су төшү
- су тычканы
- су упкыны
- су үгезе
- су үрмәкүче
- су үткәргеч
- су үткәрмәүчән
- су үткәрмәүчәнлек
- су үткәрү
- су үткәрүчән
- су үткәрүчәнлек
- су үтү
- су чаңгысы
- су чаңгычысы
- су чаяны
- су чәчәге
- су чигенеше
- су чистарткыч
- су чистарткыч корылмалар
- су чистарту
- су чыпчыгы
- су шөпшәсе
- су эте
- су юлы
- су юлын күрсәтү
- су юнәлткеч колаша
- су язы
- суга алып бару
- суга баткан кеше
- суга бату
- суга төшү
- суга чыдам
- суга чыдамлы
- суга чыдамлылык
- суда эрүчән
- суда эрүчәнлек
- судан файдалану
- судан файдаланучы••су баштан болгана — (погов.) ры́ба гниёт с головы́
су белән дә аера алмассың — водо́й не разольёшь; не разле́й вода́
су белән юып алгандай булды — как ве́тром сду́ло; как бу́дто коро́ва языко́м слизну́ла
су болгату — мути́ть во́ду
су кебек ага — течёт, что вода́ ( о больших расходах)
су кебек агылу — течь реко́й; течь широ́ким пото́ком
су кебек (су урынына) эчү — знать назубо́к; отвеча́ть без запи́нок
су кушу — прибавля́ть/приба́вить от себя́; залива́ть
су сибеп үстергәндәй — как грибы́ по́сле дождя́
су төбенә китү — идти́ ко дну; утону́ть
су төбенә җибәрү — пусти́ть (отпра́вить) на дно; утопи́ть
су язып, май төшмәс — (погов.) во́ду толо́чь -ма́сла не бу́дет (вода́ и бу́дет)
суга батканда саламга ябышу — хвата́ться за соло́минку
суга сәнәк белән язган (язылган) — на воде́ ви́лами напи́сано
суга төшеп югалган кебек — как в во́ду ка́нул
суга төшкән тавык кебек — как мо́края ку́рица; как в во́ду опу́щенный; (ходи́ть) мо́крой ку́рицей
суга төшкәндәй булды — как в во́ду ка́нул
суга төшсә, судан да коры чыга торган — из воды́ сухи́м вы́лезет
судагы балык кебек — как ры́ба в воде́
судан коры чыгу — вы́йти сухи́м из воды́
II сущ.сусыз юа, җилсез киптерә — языко́м сте́лет; язы́к хорошо́ подве́шен
-
5 һава
сущ.1) во́здух, атмосфе́ра || возду́шный, атмосфе́рныйһава экологиясе — эколо́гия атмосфе́ры
саф һава сулау — дыша́ть све́жим во́здухом
тынчу һава — спёртый во́здух
һава куыклары — пузырьки́ во́здуха ( в жидкости)
һаваның дымлылыгы — вла́жность во́здуха
һава белән җылыту — обогрева́ть (нагрева́ть) во́здухом
салкын һава дулкыны — волна́ холо́дного во́здуха
һава агымы — возду́шный пото́к
һава басымы — атмосфе́рное давле́ние; давле́ние во́здуха
2) во́здух; не́бо, небеса́ || возду́шный, небе́сныйһаваны күзәтү — наблюде́ние за во́здухом
һавага күтәрелү — подня́ться в во́здух (не́бо)
һава элемтәсе — возду́шное сообще́ние
һава сугышы — возду́шный бой
һава чиген бозу — нару́шить возду́шную грани́цу
һава десантчылары — возду́шные деса́нтники
һава төсендә — голубо́й, лазу́рный, цве́та не́ба, небе́сно-голубо́го цве́та
лачын кошка һава кадерле — (посл.) пти́це-со́колу не́бо ми́ло
котырган эт һавага карап өрү белән, айның нуры бетмәс — (посл.) из-за того́, что бе́шеная соба́ка обла́ивает не́бо, свет луны́ не поме́ркнет
3)а) пого́да || пого́дный, атмосфе́рныйалмашынучан һава — переме́нная пого́да
аяз һава — я́сная пого́да
көзге юеш һава — осе́нняя промо́зглая пого́да
һава бозылды — пого́да испо́ртилась (уху́дшилась)
болытлы һава — о́блачная пого́да, па́смурный день
һава салкынайтты — похолода́ло
һава шартлары — пого́дные усло́вия
һава үзгәреше — атмосфе́рные измене́ния
һавага карап, өең як — (посл.) ота́пливай дом по пого́де
б) перен. атмосфе́ра, обстано́вкаколлективтагы һаваны үзгәртү — измени́ть атмосфе́ру в коллекти́ве
4) кли́мат || климати́ческийтөньякның кырыс һавасы — суро́вый кли́мат се́вера
аңа көньяк һавасы ярамый — ему́ вре́ден кли́мат ю́га
диңгез буе һавасы — кли́мат на побере́жье мо́ря
5) как первый компонент русских сложных слов воздухо-һава алмашы — воздухообме́н
һавада йөзү (очу) — воздухопла́вание
һава үткәрми торган — воздухонепроница́емый
һава суыргыч — воздуховса́сывающий
•- һава алу
- һава ачылу
- һава бозу
- һаваны тынчыту
- һава бушлыгы
- һава ваннасы
- һава -десант гаскәрләре
- һава корабле
- һава көчләре
- һава мендәре
- һава океаны
- һава өрдергеч
- һава сигналы
- һава тревогасы
- һава торышы
- һава упкыны
- һава шары
- һавага ату
- һавага очу
- һавага чыгу
- һавасы чыгу••һава баганалары — пусты́е мечты́
һава белән туену (туенып тору) — пита́ться во́здухом; пита́ться ма́нной небе́сной
- һавага күтәреп мактауһава үбеше — возду́шный поцелу́й
- һавага күтәрү
См. также в других словарях:
витамин — Матдәләр алмашы һәм тереклек эшчәнлеге өчен аз микъдарда кирәкле органик матдә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җылы — I. и. 1. Кояш нурларыннан, әйбер янудан, химик реакция вакытында һ. б. аерылып чыккан энергия, үз тирәсендәге һавага таралган җылылык. Һава торышының чагыштырмача җылы вакыты җылылар башлану 2. Җылылык (1) 3. Җылылык (2) , җылы булу дәрәҗәсе 4.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рахит — УА – Бала организмында D витамины җитмәү һәм матдәләр алмашы бозылу сәбәпле сөякләрнең йомшак, зәгыйфь, тигезсез үсүеннән торган авыру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
субститут — Берәр нәрсәнең алмашы булырдай әйбер синтетик каучук – табигый каучукның с. ы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
трофик — с. Тән тукымаларын яки әгъзаларны тукландыруга, матдәләр алмашына бәйле. мед. Туклану, матдәләр алмашы бозылу белән бәйле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тынлык — 1. Бернинди дә тавыш тын, шау шу булмау хәле 2. Тымызык булу, тын, булу, хәрәкәтсезлек 3. күч. Төрле эш хәрәкәтләр бераз кимү яки вакытлыча тукталып тору 4. филос. Чынбарлыкта предметларның чагыштырмача хәрәкәтсезлеге, тик торышы. ТЫНЛЫК ЧОРЫ –… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уремия — Бөерләрнең аксым алмашы нәтиҗәсендә барлыкка килгән агулы матдәләрне сидек белән чыгару сәләтен югалтуына бәйле авыру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үлем — 1. Организмның эшчәнлеге тукталу һәм аның һәлак булу; организмда яки аның бер өлешендә матдәләр алмашы тукталу хәле 2. Кеше яки хайванның яшәүдән тукталу хәле. Хөкем нигезендә үтерү җәзасы; үтерү үлемгә хөкем итү. күч. Нәрб. һәлак булу, юкка чыгу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүп — I. 1. Өйдә, урамда һ. б. ш. урыннарда була торган ташландык, кирәкмәгән вак төяк кисәкләр, калдыклар 2. Берәр нәрсәне эшкәрткәндә барлыкка килгән вак кисәкләр, вак калдык. Нәр. б. бер кечкенә кисәге, бөртеге; кечкенә бер чит нәрсә күзгә чүп керү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шешенү — 1. Организмда тукымага кан, су җыелу яки башка сәбәп белән тәннең аерым бер урыны кабарып, калынаеп китү: җилсенү. Шешеп чыгу, кабарып чыгу (бәрелгән урын тур.) 2. Организмда матдәләр алмашы бозылу яки башка сәбәптән сыеклык тән тукымасына таралу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
база — 1 (Гур., Есб.) маза. Басым ауырып отыр, б а з а м д ы алмашы (Гур., Есб.) 2 (Гур., Маңғ.) жер жыртатын соқа ағаштың басына кигізетін темір. Біздің ауыл шоқайға б а з а н ы кіргізе салып жер жыртады (Гур., Маңғ.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі